تضاد طبقاتی و پیامدهای آن در مقامات بدیع الزمان همدانی

مقامات بدیع الزمان همدانی معروف به «مقامات الکدیة» کتابی است که در قرن چهارم هجری به رشتة تحریر درآمده و از همان دوران تاکنون مورد توجه محققان بسیار واقع شده است. آنان مقامات را از ابعاد گوناگون بررسی کرده اند. ولی ویژگی ساختاری مقامات به گونه ای است که بیشتر اهتمام پژوهش گران را معطوف خود ساخته و سبب شده آنان کمتر به ابعاد معنایی این اثر توجه داشته باشند. به همین سبب، برخی از پژوهش گران معتقدند تمام هم و غم بدیع الزمان در گزینش و چینش الفاظ خلاصه شده، و معنا چندان از اهتمام او بهره نبرده است. افزون بر این شماری دیگر بر این باورند که مقامات آموزش بی پردة نیرنگ بازی به دیگران است و از همین رهگذر، ارزش اخلاقی آن را زیر سؤال برده اند. ولی به نظر می رسد مقامات، افزون بر ارزش ادبی از ارزش تاریخی و اجتماعی نیز برخوردار است. بدیع الزمان به همان اندازه که در گزینش واژگان خود وسواس به خرج داده و در عرصة واژه پردازی یکه تازی کرده، در اختیار موضوع نیز هوشیار بوده است. او از طریق انتخاب موضوع، دیوارهایی که پیرامون ادبیات کشیده شده و آن را در پاره ای از درون مایه های معین محصور کرده بود درهم شکست و به درون جامعه و زندگی تودة مردم نقب زد. در این مقاله کوشیده ایم میزان ارتباط میان مقامات بدیع الزمان و جامعه ای که در آن می زیسته است بررسی گردد تا ثابت شود ما با مطالعه مقامات نه تنها به آموخته های زبانی خود می افزاییم بلکه اطلاعاتی چند دربارة زندگی مردم در قرن چهارم نیز به دست می آوریم